بسته بندی هوشمند برای افزایش عمر مفید محصولات غذایی، هدف بسیاری از شرکتهاست. این سیستمهای لیبل بستهبندی قادر خواهند بود پارگیها و سوراخهای کوچک را با توجه به شرایط محیطی (مانند تغییرات دما و رطوبت) ترمیم و مصرف کننده را از فساد ماده غذایی آگاه سازند. فناوری نانو میتواند در مواردی مانند افزایش مقاومت به نفوذ در پوششها، افزایش ویژگیهای دیواره (مکانیکی، حرارتی، شیمیایی ومیکروبی)، افزایش مقاومت در برابر گرما، گسترش ضد میکروبهای فعال و سطوح ضد قارچ کارساز باشد.
چشم اندازهای مالی فناوری نانو، صنایع بستهبندی را پررونق نشان میدهد. سهم بازار این صنعت در حال حاضر حدود 1.1 میلیارد دلار است و پیشبینیمیشود تا سال 2010 به 7.3 میلیارد دلار آمریکا برسد. با این وجود، صنعت بستهبندی هوشمند از آنچه پیشبینی شده بود جلوتر رفته و نشانههای تکامل آن به خوبی پیداست. تحقیقات سازمان مالی Frost and Sullivan نشان داد که علاقه مشتریان به مواد غذایی سالم و تازه در بستهبندیهای مناسب، موجب پیشرفت این صنعت شده است.
سازمان های زیادی وجود دارند که در زمینه سیستمهای بسته بندی هوشمند فعالیت میکنند، ازجمله شرکت تولیدکننده مواد غذایی Kraft که با همکاری دانشگاه راتگرز در حال فعالیت روی پروژه زبان الکترونیکی (electronic tongue) است تا آن را به بستهبندیها اضافه کند. این نوع بستهبندی شامل رشتهای از نانوحسگرهاست که نسبت به گازهایی که از مواد غذایی آزاد و موجب فساد آنها میشوند، به شدت حساس بوده و تغییر رنگ میدهند که این تغییر رنگ، علامت واضحی از سلامت یا فساد ماده غذایی است.
شرکت Bayer Polymer کیسهای پلاستیکی با نام Durethan KU2-2601 تولید کرده است که از محصولات موجود در بازار سبک تر و محکم تر است، همچنین مقاومت بیشتری در برابر گرما از خود نشان میدهد. هدف اولیه از تولید پلاستیکهای لیبل بسته بندی هوشمند مواد غذایی، جلوگیری از خشک شدن محتویات آن ها و محافظت در مقابل رطوبت و اکسیژن است. پوشش جدید غنی از نانوذرات سیلیکات است. این نانوذرات تا حد زیادی از نفوذ اکسیژن، گازهای دیگر و رطوبت جلوگیری میکنند و فساد مواد غذایی را به تعویق می اندازند.
سازمانهای دیگر به کمک فناوری نانو در حال یافتن راهی برای تشخیص فساد مواد غذایی هستند. به عنوان مثال شرکت AgroMicron، افشانه تشخیص دهنده نانو بیولومینسانس را ساخته که شامل پروتئین لومینسانت است. در این طرح، افشانه سطح میکروبهایی مانند Salmonella و E.coli را پوشانده، و از خود نوری ساطع میکند و به این روش فساد مواد غذایی تشخیص داده میشود. این شرکت امیدوار است بتواند محصول مورد نظر را با نام BioMark وارد بازار کند. در حال حاضر این شرکت در حال ساخت افشانههایی با روشهای جدید است تا بتواند از آنها در حمل و نقل دریایی استفاده کند.
در راهبرد مشابه، برای اطمینان از سلامت مواد غذایی، محققان اتحادیه اروپا در پروژه Good Food از نانوحسگرهای قابل حمل برای یافتن مواد شیمیایی مضر، پاتوژنها و سمها در مواد غذایی استفاده میکنند. با این کار، دیگر نیازی به فرستادن نمونههای مواد غذایی به آزمایشگاه برای تشخیص سلامت و کیفیت محصولات در کشتزارها و کشتارگاهها نیست. همچنین این پروژه، در حال توسعه به کارگیری زیست تراشههای DNA برای کشف پاتوژنهاست. این روش میتواند در تشخیص باکتریهای مضر و متفاوت موجود در گوشت یا ماهی و یا قارچهای میوه مؤثر باشد. این پروژه در نظر دارد با گسترش میکروحسگرهای رشتهای، بتواند آفتکشهای میوه و سبزیجات را به همان خوبی که شرایط محیطی کشتزارها را کنترل میکند تشخیص دهد. این نوآوری به نام حسگرهای Good Food نامیده میشود.
پروژه سرمایهگذاری شده اتحادیه اروپا به نام BioFinger که هدف آن، ساخت ابزارهای ارزان با توان تشخیص آسان در سلامت محیط زیست است، فعالیت دیگری در زمینه آنالیز مواد غذایی دارد. در ابزارهایی که از حامل (cantilever) استفاده میکنند، روش بدین صورت است که تیرک (Tip) با ماده شیمیایی پوشانده شده و در برخورد با مولکولهای خاصی، سیگنال ایجاد میکنند. BioFinger با استفاده از این حاملها که به یک میکروتراشه متصل است کوچکتر و قابل حمل میشود.
ارتش آمریکا در حال ساخت حسگرهای فوقالعادهایاست که از آنها در مقابل حملهکنندهها به مواد غذایی استفاده میشود. در سیستم های کنونی چندین روز طول میکشد تا وجود پاتوژنها در مواد غذایی تشخیص داده شود. تشخیص سریع پاتوژنها به وسیله این حسگرها به زودی باعث فراگیر شدن این فناوری در صنعت مواد غذایی خواهد شد.
محققان دانشگاه بُن در حال ساخت پوششهای دفع کننده آلودگی برای لیبل بسته بندی هوشمند با استفاده از اثر لوتوس (نیلوفر آبی) (قطره آب از سطح برگهای نیلوفر آبی میلغزد و در نتیجه هرمهای موم مانند نانومقیاس، سطح برگ را میپوشاند) هستند. کشتارگاهها و محلهای فرآوری گوشت نیز میتوانند از این فناوری استفاده کنند.
گروه تحقیقاتی دانشگاه انگلیسی لیدز دریافتند که نانوذرات اکسید منیزیم و اکسید روی باعث از بین بردن میکروارگانیزمها میشوند. استفاده از این مواد بسیار ارزانتر از نانوذرات نقره است و میتوانند کاربرد زیادی در هولوگرام بستهبندی مواد غذایی داشته باشند.
فناوری شناخت فرکانسهای رادیویی (RFID) در بیش از 50 سال پیش توسعه یافت، ولی امروزه این فناوری راه خود را برای کنترل مواد غذایی در مغازهها پیدا کرده است. در این فناوری با استفاده از میکروپردازشگرها میتوان دادهها را به گیرندههای بیسیم ارسال کرد. امروزه میتوان از این روش برای کنترل اقلام غذایی از انبار تا دست مصرفکننده بهره گرفت. برخلاف بارکدها که نیاز به اسکن دستی و خواندن یک به یک دارند، برچسبهای RFID نیازی به خوانده شدن خطی نداشته و امکان خواندن تعداد زیادی از آنها در یک ثانیه وجود دارد. فروشگاههای زنجیرهای مانند Wal Mart، Home Depot گروه Metro و Tsco در حال آزمایش این فناوری هستند. ضعف اصلی این روش، افزایش هزینه تولید است که نتیجه ساخت سیلیکونی آن است.
با ترکیب فناورینانو و الکترونیک (نانوترونیک) این برچسبها ارزانتر و کاراتر شده، همچنین پیادهسازی آنها آسانتر میشود
تحقیقات مرکز دانمارک در بخش پژوهشهای پیشرفته غذایی (LMC) که از همبستگی مؤسسات دانمارکی فعال در زمینه علوم غذایی تشکیل شدهاند، برنامههای خود را در چارچوب هفتمین برنامه خود به صورت زیر اعلام میدارد:
پیشنهاد میکنیم مقاله زیر را نیز بخوانید: